Tiến sĩ Nguyễn Hữu Hoạt

Vào cuối mùa đông năm 2021 chính phủ Nga đã đưa ra một bản dự thảo hiệp ước giữa Hoa Thịnh Đốn và Moscow qua trung gian nhà ngoại giao Hoa Kỳ. Với mục đích ngăn chận khả năng xung đột quy mô có thể xảy ra trên lãnh thổ Ukraine.


Trong bản dự thảo ấy, Nga chính thức yêu cầu Hoa Kỳ chấm dứt các hoạt động mở rộng NATO nằm vào hướng Đông của Nga. Bao gồm không được bành trướng cơ sở quân sự hạ tầng của liên minh về vũ khí trên các quốc gia thuộc Liên Bang Sô Viết trước đây, cũng như chấm dứt hỗ trợ quân sự của các quốc gia Tây phương đối với Ukraine, triệt thoái các loại tên lửa tầm trung tại châu u. Bản dự thảo trên còn nhấn mạnh thông điệp trên phải hành động nhanh chóng, không thể giải quyết bằng đường lối ngoại giao. Nếu không, điện Cẩm Linh sẽ phải dùng đến hành động quân sự.

Thái độ đòi hỏi của Putin không xa lạ gì đối với các nhà hoạch định chính sách phương Tây. Hầu như tất cả đều lập luận rằng điện Cẩm Linh không có quyền phủ quyết hoặc đòi hỏi quyết định của NATO trong việc yêu cầu phương Tây ngưng mọi quân viện cho Ukraine. Điều ấy trong quá khứ Nga đã đồng lòng. Tuy nhiên, gần đây do bởi chuyển biến từ Covid, Afghanistan cùng tham vọng Trung Quốc ở Biển Đông nên Nga đã chuyển hướng, vì biết rằng Hoa Thịnh Đốn đang phải đối đầu với Trung Quốc, Bắc Hàn và Iran. Đối với Putin đây là thời điểm thuận tiện nhất để ông ta đưa ra bản dự thảo mà Hoa Kỳ và phương Tây thực thi, không được bành trướng NATO và trợ giúp Ukraine gia nhập khối nầy, gián tiếp uy hiếp Nga vì vị trí của Ukraine nằm về hướng Đông của Nga. Bản dự thảo trên đưa ra thời hạn trong một tháng Tây phương phải phản hồi, điều kiện 1 tháng nhằm ngăn chận cách đối phó và khả năng thương thuyết kéo dài xoay chuyển vấn đề.

Xét về yếu tố thiên thời, điện Cẩm Linh có những thuận tiện để đạt được ý đồ của mình, với quân số 190,000 áp sát biên giới Ukraine cùng với tất cả các loại vũ khí hiện đại Nga có thể tiến chiếm không mấy khó khăn, trong khi đó Hoa Kỳ cùng các nước Tây phương chỉ lên án hành động của Nga và áp dụng lệnh trừng phạt một cách hạn chế, nhưng không trực tiếp đem quân bảo vệ Ukraine vì quốc gia nầy chưa phải là thành viên của khối NATO.

Trên thực tế đòi hỏi của Putin có thể chỉ mang tính thăm dò quyết tâm đáp trả của Tây phương và Hoa Kỳ. Vì đây chỉ là dự thảo chứ không phải tối hậu thư. Hơn ai hết Tổng thống Putin và bộ tham mưu của ông hiểu rằng cho dù Cộng Hoà hay Dân chủ cầm quyền, lợi ích của quốc gia vẫn là ưu tiên hàng đầu, và mọi quyết định của Tổng thống Biden sẽ được lưỡng viện Hoa Kỳ ủng hộ. Do đó, đòi hỏi của Nga mang tính mong được đáp trả giới hạn và Nga sẽ thoả mãn những cam kết mà Hoa kỳ và các nước phương Tây đồng ý trên nguyên tắc có đi và có lại để tạo nên cán cân lợi ích chung cho cả hai phía.

Cụ thể hơn, nếu điện Cẩm Linh hài lòng về quyết định của Hoa Kỳ đồng ý về lâu dài chính thức không mở rộng khối NATO và cam kết không bố trí tên lửa đặc biệt tại Ba Lan, không tiếp tục viện trợ thiết bị vũ khí cho Ukraine, chấm dứt các hoạt động quân sự ở khu vực Baltic đến Black Sea (biển đen). Đây là một giả thuyết mang tính ảo tưởng của Putin. Bởi, trong thâm tâm và chiến lược hiện nay của Nga là cố tình làm sống lại Liên Bang Sô Viết như đã từng. Nhưng nếu quyết định đơn phương của Hoa Kỳ như ông Putin theo đuổi thì liên minh Châu âu và Đông âu sẽ phản đối vì sự sống lại Liên Bang Nga sẽ uy hiếp trực tiếp đến quyền lợi đất nước của họ. Đó là điều không thể và Tổng thống Biden sẽ không thể đơn phương quyết định đi ngược lại quyền lợi chung trong Liên minh. Cho nên, bất cứ thỏa thuận nào về vấn đề Ukraine đối với Nga, Hoa Kỳ sẽ phải có sự đồng hành cùng u châu. Đây là vấn đề quan trọng và mấu chốt ấy phải được tháo gỡ.

Trên một quan điểm ngược chiều giữa phương Tây và Nga về vấn đề Ukraine. Phương Tây sẵn sàng mở vòng tay để Ukraine trở thành thành viên NATO vào năm 2008, nhưng chưa có thời gian ấn định để được kết nạp. Sau 2014, Nga tiếp quản Crimea từ Ukraine và bắt đầu hỗ trợ cùng chi viện cho các chiến binh thân Nga trong vùng Donbas. Để ngăn ngừa sự lớn mạnh của lực lượng do Nga ủng hộ, Hoa Kỳ đã chi viện cho chính quyền Kyiv và trên nguyên tắc tán thành Ukraine gia nhập NATO. Nhưng vì nhiều áp lực nên chưa thể. Vì thế, cho đến nay Hoa Thịnh Đốn hay nói rõ hơn Mỹ chưa hoặc không có quyết định tham chiến giúp đỡ Kyiv bị Nga tấn công. Trong khi đó, Nga coi Ukraine là vị trí chiến lược cho an ninh quốc gia của họ nên họ đã xua quân tiến chiếm Ukraine, lập nên chính phủ bù nhìn thân Nga, ngăn chận Kyiv gia nhập NATO tương lai.

Khác với nhận định của giới báo chí cho rằng Tổng thống Putin là người cương quyết và liều lĩnh. Nhưng trên thực tế ông vô cùng thận trọng và tính toán, nhất là khi sử dụng đến vũ lực. Hãy nhìn vào các hoạt động trong quá khứ và hiện tại ở Crimea, Syria và Chechnya là chúng ta thấy được sự cẩn trọng của Putin, vì ông luôn cân nhắc trong suy nghĩ lợi ích phải lớn hơn chi phí khi dùng vũ lực. Qua kịch bản vào năm 2018 ông Putin đã công khai tuyên bố nỗ lực giành lại lãnh thổ trong khu vực Donbas của chính quyền Kyiv, dẫn đến sự can dự bằng vũ lực từ Nga. Xa hơn, vào năm 2008, Nga đã phản ứng quân sự mạnh mẽ trước cuộc tấn công của Gruzia vào Cộng hòa ly khai Nam Ossetia. Ngày nay, biên giới của Nga là việc Ukraine gia nhập NATO và nơi đây còn là nơi bố trí các căn cứ quân sự có trang bị hệ thống vũ khí tầm xa của phương Tây là điều không bao giờ ông Putin chấp chận nhượng bộ. Trở lại quá khứ, ngay sau khi Liên bang Sô viết tan rã kể cả Mikhail Gorbachev và những lãnh đạo Nga sau nầy đều phản đối khối Đông âu gia nhập NATO. Nhưng những đòi hỏi trên gặp trở ngại từ thời Reagan, Bush (cha) Bill Clinton v.v.. Hiện tại, hầu như Hoa Kỳ và một số thành viên NATO chưa đi đến quyết định ủng hộ Ukraine gia nhập vì áp lực từ Nga.

Putin từng bước một khi sử dụng vũ lực.

Giả thuyết nếu NATO có thể tăng cường lực lượng của mình trên các quốc gia thành viên về hướng đông, thì áp lực quân sự sẽ gia tăng lên biên giới u châu chạy dọc theo đường ranh giới nằm về phía tây của Nga và Belarus. Như thế Nga ở vào thế bị động nên họ phải đặt nhiều giàn tên lửa tầm trung tại Kaliningrad, cực tây giữa Ba Lan và Lithuania. Và Nga đã thành lập một Liên minh quân sự chặt chẽ hơn với Belarus tạo thêm áp lực với Ukraine, cùng thời điểm trên Moscow de facto các nước cộng hòa nhân dân tự nhận là Donetsk và Luhansk hợp nhất họ trở thành liên minh dưới cánh dù của Nga và Belarus.

Những tác động chính trị trên nhằm chống lại lệnh trừng phạt kinh tế của phương Tây và Hoa Kỳ. Cùng lúc Moscow dựa lưng Trung Quốc, vì Bắc Kinh hiện đang chịu nhiều áp lực qua lệnh trừng phạt của Joe Biden. Tổng thống Putin và Tập Cận Bình cùng chịu chung số phận nên họ đã thảo luận trong lần gặp vừa qua về các cơ chế tài chánh, hầu thoát khỏi lệnh trừng phạt của Mỹ. Dĩ nhiên, Joe Biden đã nhìn thấy viễn tượng một Nga-Hoa sẽ liên minh chặt chẽ hơn, hợp tác từ kinh tế, tài chánh và tập trận chung ở mức độ cao hơn. Tuy nhiên, sự liên kết trên chỉ đáp ứng trong giai đoạn, vì cả hai Putin và Tập Cận Bình không tin nhau, như trong quá khứ khối cộng sản Nga và Trung Quốc luôn luôn có những bất đồng.

Nguyên nhân để Tổng thống Putin sử dụng vũ lực là do ở tiến trình ngoại giao thất bại. Đặc biệt Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã dùng máy bay không người lái võ trang xạ kích tại Donbas vào năm 2021, gây nên gia tăng căng thẳng với Moscow, trong khi đó Ukraine không đủ lực để khiêu khích Nga. Nhìn chung, sự xung đột giữa Kyiv và Moscow càng ngày càng gia tăng kéo theo nỗ lực hòa giải của chính quyền Đức và Pháp, nhưng trở nên bế tắc. Mặc dầu thỏa thuận Minsk vào năm 2014-2015 thành hình nhưng không thành công trong việc thúc đẩy Ukraine đạt được thỏa thuận. Ngay cả việc ngoại trưởng Đức Frank-Walter Steinmeier đề nghị chính quyền Kyvi chấp nhận cho phép bầu cử ở cùng Donbas nhưng không được chấp nhận. Trong khi đó phương Tây đã tập trung vào việc đóng quân của Nga gần biên giới Ukraine, các hoạt động NATO càng ngày càng mở rộng hoạt động quân sự trong khu vực Biển Đen và Ukraine. Vào tháng 6 khu trục Anh đã đi qua vùng hải lãnh ngoài khơi Crimea và tuyên bố rằng London không công nhận vùng nầy thuộc về Nga. Tiếp theo vào tháng 11, máy bay ném bom chiến lược của Mỹ đã bay trong vòng 13 dặm từ biên giới Nga trong khu vực Biển Đen, khiến Putin tức giận. Khi căng thẳng gia tăng các cố vấn quân sự, vũ khí đạn dược của Tây phương được đổ vào Ukraine. Và người Nga tin rằng người Anh đã xây dựng căn cứ quân sự trên lãnh thổ Ukraine cũng như tên lửa của Mỹ có thể bay tới Moscow trong vòng 5 đến 7 phút. Điều nầy Putin cho rằng không thể chấp nhận được.

Đối với Nga các hoạt động quân sự trên lãnh thổ Ukraine là không thể nhầm lẫn. Điều nầy trực tiếp đe dọa đến an ninh của họ. Trong các lần phát biểu của Tổng thống Putin, chúng ta ghi nhận đến sự kêu gọi đoàn kết của các dân tộc Ukraine, và quan trọng nhất là chống lại sự bành trướng của NATO trên lãnh thổ Ukraine. Hành động của Putin cho chúng ta đi đến kết luận là ông ta không muốn Ukraine gia nhập NATO và Ukraine trở thành căn cứ quân sự cũng như địa điểm tập trung tên lửa uy hiếp Moscow.

Hành động sử dụng vũ lực của Putin xuất phát từ nguyên nhân của sự thất vọng trong tiến trình ngoại giao bị tắc nghẽn. Điều ấy một Ukraine có thể sẽ trở nên ngòi nổ cho cuộc biến động khó lường, vì Ukraine chỉ là điểm bắt đầu cho toàn khu vực u châu kế tiếp. Với mục đích tạo nên một chính quyền bù nhìn thân Nga, khi ban hành sắc lệnh công nhận độc lập của Donetsk và Luhansk, Putin mặc nhiên gián tiếp thách thức phương Tây. Từ đó con đường sống lại một Liên bang Sô Viết thứ 2 do Nga cầm đầu sẽ không xa trong tự điển của Putin. Ngoài ra cuộc tiến chiếm của quân đội Nga vào thủ đô Kyiv chỉ tính theo thời gian ngắn nhất. Nhưng chiếm được thủ đô hay thay đổi thành phần lãnh đạo cho chính quyền mới không có nghĩa chiếm được lòng dân, rồi đây một cuộc chiến tranh du kích của nhân dân Ukraine sẽ bắt đầu. Như thế sự xâm lăng của Moscow cuối cùng trở nên phản tác dụng. Điều khôi hài hơn, trong những ngày đầu khi Putin lên nắm chính quyền Nga, ông đã xuất bản cuốn sách First Person: An Astonishingly Frank Self- Portrait, trong đó ông đã thừa nhận rằng việc Liên Sô đàn áp bạo lực nổi dậy trước đây tại Đông Đức, Hungary và Tiệp Khắc là một sai lầm lớn lao. Từ những sai lầm đó cho đến ngày nay người dân trên các quốc gia lân cận đã nhìn người Nga trong hận thù, sợ hãi và khinh bỉ. Ngày nay, khi Putin xâm lăng Ukraine ông quên rằng chính ông đã làm hồi sinh lịch sử tạo thêm sự căm hờn đối với dân tộc Nga, do chính sách chuyên quyền và dẫm đạp trên dấu chân ngày xưa chính ông là người lên án./.